กาพย์เห่เรือ บทพระราชนิพนธ์ ของ เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร
Prince Dhammdhibet (1715 – 1755)
ของ เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร
English Translation: Chamnongsri Rutnin
แปลเป็นภาษาอังกฤษ โดย คุณหญิงจำนงศรี (รัตนิน) หาญเจนลักษณ์
Golden HamsaI Barge
บทเห่ชมเรือ
In Praise of the Barges
ปางเสด็จประเวศด้าว ชลาไลย
ทรงรัตนพิมานไชย กิ่งแก้ว
พรั่งพร้อมพวกพลไกร แหนแห่
เรือกระบวนต้นแพร้ว เพริศพริ้งพายทองฯ
When the King journeys on water
He graces the jewelled throne
Amid his magnificent entourage
Of golden barges in proud procession
พระเสด็จโดยแดนชล ทรงเรือต้นงามเฉิดฉาย
กิ่งแก้วแพร้วพรรณราย พายอ่อนหยับจับงามงอน
The King journeys by water
On the glorious Royal Barge
That sparkled like jewels
Gleaming paddles dip and rise
นาวาแน่นเป็นขนัด ล้วนรูปสัตว์แสนยากร
เรือริ้วทิวธงสลอน สาครลั่นครั้นครื้นฟอง
Barges shaped like mighty beasts
Throng the sovereign fleet
Attendant barges with flying banners
Stir the turbulent tide
Garuda-seize-Naga Barge and Smatchai Barge,Temple of the Emerald Buddha murals
เรือครุฑยุดนาคหิ้ว ลิ่วลอยมาพาผันผยอง
พลพายกรายพายทอง ร้องโห่เห่โอ้เห่มา
Garuda-seize-Naga Barge glides
Like Garuda in windswept skies
Crewsmen ply their golden blades
And intone the royal bargesongs
สรมุขมุขสี่ด้าน เพียงพิมานผ่านเมฆา
ม่านกรองทองรจนา หลังคาแดงแย่งมังกร
Four-sided pavilions as exquisite
As if wrought in celestial realm
With curtains of woven gold
And dragoned roof of scarlet
สมรรถไชยไกรกาบแก้ว แสงแวววับจับสาคร
เรียบเรียงเคียงคู่จร ดังร่อนฟ้ามาแดนดิน
Smatchais be-diamond the water
With sparkles of reflected light
In double lines they proudly glide
As if flying down from the skies
Hamsa, Wat Suthat Thepwararam murals
สุวรรณหงส์ทรงพู่ห้อย งามชดช้อยลอยหลังสินธุ์
เพียงหงส์ทรงพรหมินทร์ ลินลาศเลือนเตือนตาชม
Golden Hamsa holding his tassel
Rides acrest the flowing tide
Beautiful as Brahma’s bird
As he wings his aerial flight
เรือไชยไวว่องวิ่ง รวดเร็วจริงยิ่งอย่างลม
เสียงเส้าเร้าระดม ห่มท้ายเยิ่นเดินคู่กัน ฯ
Armed Barges fast as wind
Skim the current in two files
Bargesongs resounding high
As the crews urge their crafts
Kajasi , Temple of the Emerald Buddha murals
คชสีห์ทีผาดเผ่น ดูดังเป็นเห็นขบขัน
ราชสีห์ทียืนยัน คั่นสองคู่ดูยิ่งยง
Kajasi ready to pounce
Seems as real as though alive
Rajasi rearing high
Moves in two alternate pairs
เรือม้าหน้ามุ่งน้ำ แล่นเฉื่อยฉ่ำลำระหง
เพียงม้าอาชาทรง องค์พระพายผายผันผยอง
Horses speed forward
Shaped as slender and sleek
As the fleet-footed steeds
Of the swift Wind God
Singha,Temple of the Emerald Buddha murals
เรือสิงห์วิ่งเผ่นโผน โจนตามคลื่นฝืนฝาฟอง
ดูยิ่งสิงห์ลำพอง เป็นแถวท่องล่องตามกัน
Singha Barges prance
Atop the dancing waves
More arrogant and brave
The proud lions of the jungle
Naga, Photo by Khunying Chamnongsri Hanchanlash
นาคาหน้าดังเป็น ดูเขม้นเห็นขบขัน
มังกรถอนพายพัน ทันแข่งหน้าวาสุกรี
Naga Barges with faces
That seem as Though alive
Dragon Barges speed by
Overtaking the Serpents
เลียงผาง่าเท้าโผน เพียงโจนไปในวารี
นาวาหน้าอินทรี ที่ปีกเหมือนเลื่อนลอยโพยม
Rearing Mountain Goats
Spring forward on the water
Barges with face of eagles
Glide as though winging the sky
ดนตรีมี่อึงอล ก้องกาหลพลแห่โหม
โห่ฮึกครึกครื้นโครม โสมนัสชื่นรื่นเริงพล
Sonorous music swells
Voice and drums resound
Bargesongs echo loud
Intoned by the jubilant crews
กรีธาหมู่นาเวศ จากนคเรศโดยสาชล
เหิมหื่นชื่นกระมล ยลมัจฉาสารพันมี ฯ
Barges leave the capital
In regal magnificence
With joy and exultation
Over path of myriad fish
II
บทชมปลาMusing on the Fish
Wat Suthat Thepwararam murals
พิศพรรณปลาว่ายเคล้า คลึงกัน ถวิลสุดาดวงจันทร์ แจ่มหน้า มัตสยาย่อมพัวพัน พิศวาส ควรฤพรากน้องช้า ชวดเคล้าคลึงชม
Watching fish glide in fondling pairs
I yearn for the moon-glory of your face
T’is the finny tribe’s nature to procreate
Should I then be so long bereft of my own love?
พิศพรรณปลาว่ายเคล้า คิดถึงเจ้าเศร้าอารมณ์ มัสยายังรู้ชม สมสาใจไม่พามา
Watching fish glide in fondling pairs
My ravaged heart reaches out in longing
For e’en the scaly fish relish in loving
The blame is mine for leaving behind my own love
นวลจันทร์เป็นนวลจริง เจ้างามพริ้งยิ่งนวลปลา คางเบือนเบือนหน้ามา ไม่งามเท่าเจ้าเบือนชาย
Pearly Moongleam though gleaming
Is transcended by your surpassing beauty
Twisted-Jaw twirls towards me
Not as enchantingly as when you, in shyness, avert your face
เพียนทองงามดั่งทอง ไม่เหมือนน้องห่มตาดพราย กระแหแหห่างชาย ดั่งสายสวาทคลาดจากสม
Golden Tapian gorgeous as gold
Vies not with you in your golden raiment
Affrighted Startle Fish flee from men
Like my own beloved secluded from love
แก้มช้ำช้ำใครต้อง อันแก้มน้องช้ำเพราะชม ปลาทุกทุกข์อกตรม เหมือนทุกข์พี่ที่จากนาง
Why are Bruised Cheeks’ cheeks so bruised?
My dearest’s are bruised with my caresses
Dukha Fish’s name sounds like sadness
Echoing my distress when deprived of you
น้ำเงินคือเงินยวง ขาวพรายช่วงสีสำอาง ไม่เทียบเปรียบโฉมนาง งามเรืองเรื่อเนื้อสองสี
Silver Dew is like the purest silver
Shimmering wonderous hues of white,
But its silver sheen is out-beautied
By the warm tinge of your honeyed skin.
Wat Suthat Thepwararam murals
ปลากรายว่ายเคียงคู่ เคล้ากันอยู่ดูงามดี แต่นางห่างเหินพี่ เห็นปลาเคล้าเศร้าใจจร
In twosomes sweep the Dapper Fish
A vision of harmony that beguiles the eye
But the cruel distance that divides you and I
Renders the sight a dire torment
หางไก่ว่ายแหวกว่าย หางไก่คล้ายไม่มีหงอน คิดอนงค์องค์เอวอร ผมประบ่าอ่าเอี่ยมไร
Cock’s Tail Fish swim hither and thither
Like tails of roosters without crests
How I miss my love with her pliant waist
And long hair that lilt on her shoulders!
ปลาสร้อยลอยล่องชล ว่ายเวียนวนปนกันไป เหมือนสร้อยทรงทรามวัย ไม่เห็นเห็นเจ้าเศร้าบ่วาย
Chain Fish thread the tides
Tangling within their own finny throng
Like chains entwined on your dear breast
Oh, how my heart aches at our severence!
เนื้ออ่อนอ่อนแต่ชื่อ เนื้อน้องฤๅอ่อนทั้งกาย ใครต้องข้องจิตชาย ไม่วายนึกตรึกตรึงทรวง
Tender Flesh Fish is tender only name
But your whole frame is tenderness embodied
Any man who touches you is bewitched
And haunted by memories of enchantment
ปลาเสือเหลือที่ตา เลื่อมแหลมกว่าปลาทั้งปวง เหมือนตาสุดาดวง ดูแหลมล้ำขำเพราคม
Tiger Fish with the keenest vision
Surpassing other denizens’ of the tide
Reminds me of my beloved’s exquisite eyes
Their dark, sweet depths filled with beauty
แมลงภู่คู่เคียงว่าย เห็นคล้ายคล้ายน่าเชยชม คิดความยามเมื่อสม สนิทเคล้าเจ้าเอวบาง
Snake-Head Fish swim side by side
A winsome pair of look-alikes
Stirring thoughts of the connubial bliss
That I used to savor with my slender nymph
หวีเกศเพศชื่อปลา คิดสุดาอ่าองค์นาง หวีเกล้าเจ้าสระสาง เส้นเกศสลวยรวยกลิ่นหอม
Hair Comb is this fish’s name
Bringing again thoughts of my dearest
For you were wont to comb your tresses
Whence wafted the riches of fragrance
ชะแวงแฝงฝังแนบ ชะวาดแอบแปบปนปลอม เหมือนพี่แอบแนบถนอม จอมสวาทนาฏบังอร
Close to the banks nestle shy Chawaengs
With whom Paebs mingle and Chawaads hide
Like when I embraced my treasured bride
And lavished on her my fond love
พิศดูหมู่มัจฉา ว่ายแหวกมาในสาคร คะนึงนุชสุดสายสมร มาด้วยพี่จะดีใจ
Musing over the throng of fish
That flicker by under the rippling waves
I think only of you who are my love
Joy would fill me if you were by my side.
III
บทชมไม้
MUSING ON THE FLOWERS
Wat Suthat Thepwararam murals
เรือชายชมมิ่งไม้ มีพรรณ
ริมท่าสาครคันธ์ กลิ่นเกลี้ยง
เพล็ดดอกออกแกมกัน ชูช่อ
หอมหื่นรื่นรสเพี้ยง กลิ่นเนื้อนวลนาง ฯ
Coasting the river’s leafy bank
Varied flowers vie in fragrance
Scented buds blow in profusion
As heady as the scent of my dear love
เรือชายชมมิ่งไม้ ริมท่าไสวหลากหลายพรรณ
เพล็ดดอกออกแกมกัน ส่งกลิ่นเกลี้ยงเพียงกลิ่นสมร
Coasting the river’s leafy bank
Where flowers grow in lavish abandon
Scented buds blow in profusion
Recalling the perfume of my sweet love
Painted porcelain of flowers and birds, Temple of the Emerald Buddha
ชมดวงพวงนางแย้ม บานแสล้มแย้มเกสร
คิดความยามบังอร แย้มโอษฐ์ยิ้มพริ้มพรายงาม
Seeing the blossoms of Smiling Lady
Whose tender petals have begun to unfurl
I recollect your petal lips which curls
And wreathes into the loveliest of smiles
จำปาหนาแน่นเนื่อง คลี่กลีบเหลืองเรืองอร่าม
คิดคนึงถึงนงราม ผิวเหลืองกว่าจำปาทอง
Thickly blooming Champa unfolds
Its gentle petals in yellow luxuriance
I recall the gold of your complexion
Excelling the magnificence of golden Champa
Painted porcelain of flowers and birds, Temple of the Emerald Buddha
ประยงค์ทรงพวงห้อย ระย้าย้อยห้อยพวงกรอง
เหมือนอุบะนวลออง เจ้าแขวนไว้ให้เรียมชม
Prayong trails its blossoms
Festooning itself with dangling blooms
Like garlands you used to hang in my room
Floral ornaments you so lovingly wreathed
พุดจีบกลีบแสล้ม พิกุลแกมแซมสุกรม
หอมชวยรวยตามลม เหมือนกลิ่นน้องต้องติดใจ
Fragile-petaled Pudjeep
Peeps out among Pikul and Sukrom
Scenting the soft-blowing wind
Like your soft unforgettable scent
สาวหยุด พุดทชาด บานเกลื่อนกลาดดาษดาไป
นึกน้องกรองมาไลย วางให้พี่ข้างที่นอน ฯ
Saoyud and Buddhachard
Are blooming in lavish opulence
Reminding me of the leis you wroughted
And laid out for me by my bed
Painted porcelain of flowers and birds, Temple of the Emerald Buddha
พิกุลบุนนาคบาน กลิ่นหอมหวานซ่านขจร
แม้นนุชสุดสายสมร เห็นจะวอนอ้อนพี่ชาย
Fragrant Pikul and Bunnag
Infuse the air with alluring sweetness
Were you here with me, my enchantress,
How you’d beseech me to gather them
เต็งแต้วแก้วกาหลง บานบุษบงส่งกลิ่นอาย
หอมอยู่ไม่รู้หาย คล้ายกลิ่นผ้าเจ้าตราตรู
Teng, Taew, Kaew, Kalong
Unfurl and breathe forth their perfumes
As lastingly redolent as the sweet infusion
That bescents my dearest’s dresses
มลิวันพันจิกจวง ดอกเป็นพวงร่วงเรณู
หอมมาน่าเอ็นดู ชูชื่นจิตต์คิดวนิดา
Maliwan entwines Jik and Juang
Dusting powdery pollens from its blossoms
A wind-wafted redolence so winsome
That my thoughts wander back to you
ลำดวนหวนหอมตระหลบ กลิ่นอายอบสบนาสา
นึกถวิลกลิ่นบุหงา รำไปเจ้าเศร้าถึงนาง
Voluptuous Lamduan spreads
Its heady scent that arouses memories
Of the intricate and perfumed potpuri
How sadly I yearn for you
รวยรินกลิ่นรำเพย คิดพี่เชยเคยกลิ่นปราง
นั่งแนบแอบเอวบาง ห่อนแหห่างว่างเว้นวัน
Softly wafts the fragrance of Rampoey
Like the cheeks I was wont to kiss
I was used to saying close to my sweet
Never allowing a distance between us
ชมดวงพวงมาลี ศรีเสาวภาคย์หลากหลายพรรณ
วนิดามาด้วยกัน จะอ้อนพี่ชี้ชมเชย ฯ
Beautiful is the array of flowers
Flourishing in countless varieties
Had my dear love been here with me
Together we would share the joy
IV
บทชมนก
Musing on the Birds
Wat Suthat Thepwararam murals
รอนรอนสุริยโอ้ อัสดง
เรื่อยเรื่อยลับเมรุลง ค่ำแล้ว
รอนรอนจิตจำนง นุชพี่ เพียงแม่
เรื่อยเรื่อยเรียมคอยแก้ว คลับคล้ายเรียมเหลียว ฯ
Longing, oh, longing, the sun declines
Sighing, oh, sighing, daylight dies in dusk
Longing, oh, longing, my hear sighs for you
Sighing, oh, sighing, I yearn for your soft glance
เรื่อยเรื่อยมารอนรอน ทิพากรจะตกต่ำ สนธยาจะใกล้ค่ำ คำนึงหน้าเจ้าตาตรู
Sighs, oh, sighs of longing
With the setting of the sun
Softly the evening darkens
And fills with vision of you
เรื่อยเรื่อยมาเรียงเรียง นกบินเฉียงไปทั้งหมู่
ตัวเดียวมาพลัดคู่ เหมือนพี่อยู่ผู้เดียวดาย
Sighs, oh, sighs of yearning
Flying birds slant the sky
One flies alone without a mate
As alone and lonely as I
เห็นฝูงยูงรำฟ้อน คิดบังอรร่อนรำกราย สร้อยทองย่องเยื้องชาย เหมือนสายสวาทนาดนวยจร
Seeing Peacocks dance and turn
But I yearn for your nimble grace
Demurely steps Golden Necklace
Like my shy beauty pacing her dainty path
Wat Suthat Thepwararam murals
สาลิกามาตามคู่ ชมกันอยู่สู่สมสมร แต่พี่นี้อาวรณ์ ห่อนเห็นเจ้าเศร้าใจครวญ
Mynah Birds perch in pairs
Feathered lovers in tender passion
But I am drowned in drear desolation
Not to find you within my sight
นางนวลนวลน่ารัก ไม่นวลพักตร์เหมือนทรามสงวน แก้วพี่นี้สุดนวล ดั่งนางฟ้าหน้าใยยอง
White Gleaming Maiden’s sheen is tender
But your face shines sweeter still
My darling’s gentle face shimmers
Like an angel’s in the celestial skies
นกแก้วแจ้วแจ่มเสียง จับไม้เรียงเคียงคู่สอง
เหมือนพี่นี้ประคอง รับขวัญน้องต้องมือเรา ฯ
Parakeets screech loud and clear
Pairing in pretty rows upon a tree
Like when I cradle you close against me
In soft embrace, to kiss and soothe
ไก่ฟ้ามาตัวเดียว เดินท่องเที่ยวเลี้ยวเหลี่ยมเขา เหมือนพรากจากนงเยาว์ เปล่าใจเปลี่ยวเหลียวหานาง
All alone the Angel Bird loiters
Meandering among the mountain rocks
Like me in my lone wandering
Vainly searching for my love
แขกเต้าเคล้าคู่เคียง เรียงจับไม้ไซ้ปีกหาง เรียมคะนึงถึงเอวบาง เคยแนบข้างร้างแรมนาน
Pairs of amorous Kaek Taows
Preen their pretty plumes upon a bough
Calling to mind my willow-slim ladylove
So long vanished from my side
ดุเหว่าเจ่าจับร้อง สนั่นก้องซ้องเสียงหวาน ไพเราะเพราะกังวาน ปานเสียงน้องร้องสั่งชาย
Melodious Duwaos continuously carolling
Filling the air with a resounding symphony
Echoing the enchanting melody
Of your sweet accent which men can but obey
โนรีสีปานชาด เหมือนช่างฉลาดวามแต้มลาย ไม่เท่าเจ้าโฉมฉาย ห่มตาดพรายกรายกรมา
Vibrant Noree as bright as painted
A clever craftsman’s crimson creation
But vanquished by the splendored vision
Of my lithesome love attired in gold
Wat Suthat Thepwararam murals
สัตวาน่าเอ็นดู คอยหาคู่อยู่เอกา เหมือนพี่ที่จากมา ครวญหาเจ้าเศร้าเสียใจ
Winsome Satawa lives singly
Patiently seeking a love of its own
The same as I who journeys alone
Singing out to you in sadness
ปักษีมีหลายพรรณ บ้างชมกันขันเพรียกไพร ยิ่งฟังวังเวงใจ ล้วนหลายหลากมากภาษา ฯ
Million birds of myriad breeds
Trill songs that set the forest echoing
I feel the grief in my heart deepening
Listening to anthems of thousand tongues